De ontcijfering van verbeelding: de Codex Seraphinianus, Sander van Noort en Vincent de Boer
In december bezocht ik de ateliers van Sander van Noort en Vincent de Boer, twee kunstenaars die deelnemen aan de huidige expositie Streken. Ondanks hun uiteenlopende stijl en esthetiek vormen hun werken in deze tentoonstelling een verrassend harmonieuze combinatie. Tijdens mijn bezoek vertelden ze over hun gedeelde fascinatie voor een bijzonder boek: de Codex Seraphinianus, gecreëerd door industrieel ontwerper Luigi Serafini. Ik had er nog nooit van gehoord, maar zodra ze enkele afbeeldingen lieten zien, begreep ik direct hun verwondering. Terwijl ik het boek thuis verder bestudeerde, ontdekte ik interessante parallellen tussen de Codex en het werk van Van Noort en De Boer. Dit inspireerde me om die overeenkomsten nader te verkennen en in deze blog zal ik enkele voorbeelden benoemen.
Eerst geef ik wat meer context over de Codex Seraphinianus, aangezien veel bezoekers, net als ik, er niet eerder van hadden gehoord. Dit bijzondere boek kan worden omschreven als een encyclopedie van een denkbeeldige wereld. Sinds de eerste publicatie in 1981 wordt het beschouwd als een van de vreemdste en mooiste kunstboeken ooit gemaakt. De Codex behandelt uiteenlopende aspecten van deze fictieve samenleving, zoals flora, fauna, technologie, natuurkunde, chemie, geneeskunde, mode, cultuur en voedsel. Het boek is ingedeeld als een traditionele encyclopedie, met veel pagina’s vol tekst in twee kolommen. Die tekst lijkt op een vloeiend, cursief handschrift, maar is in werkelijkheid een onbegrijpelijk, fictief schrift dat tot op heden niet is ontcijferd. Met zijn surrealistische illustraties en mysterieuze taal nodigt de Codex Seraphinianus de lezer uit om een fantasierijke wereld te verkennen, een wereld die zowel vervreemdend als betoverend is.
Hierboven zie je eerst een afbeelding uit de Codex Seraphinianus, gevolgd door twee werken van Van Noort, Shitbird I en II, die te zien zijn bij Streken. Wanneer je deze beelden naast elkaar zet, valt direct een opvallende overeenkomst op: zowel Serafini als Van Noort creëren hybride wezens die mens en vogel combineren. Beiden spelen met fantasie en verrassen de kijker met vervreemdende beelden.
Waar Van Noort zich onderscheidt, is de komische laag in zijn werk. De verwijzing naar Beavis and Butt-Head en de kenmerkende gezichtsuitdrukkingen van deze personages geven zijn kunst een speels karakter. Na literatuuronderzoek ontdekte ik bovendien dat Dr. Paul Fisher Davies beargumenteert dat de Codex Seraphinianus gelezen kan worden als een stripverhaal. Die stripachtige eigenschap weerspiegelt zich ook in Van Noorts werk, waar tekst en figuur samengaan en bekende striphelden opduiken. In zijn kunst krijgen deze helden echter een onverwachte wending, waarbij ze niet langer de onverschrokken figuren uit onze jeugd zijn.
Ook in het werk van Vincent de Boer zijn duidelijke parallellen te vinden met de Codex Seraphinianus, vooral in de abstracte kalligrafie die beide kenmerkt. In de bovenstaande afbeeldingen kun je een pagina uit de Codex vergelijken met zijn kunstwerk Entain Contain No.3. Beide brengen een zelfbedachte taal op een intrigerende manier tot leven.
De Codex Seraphinianus heeft veel discussie opgeroepen over de betekenis ervan. Het boek heeft mensen zowel verward als geïnspireerd en zelfs cultgroepen gevormd die hun tijd wijdden aan het ontcijferen van de mysterieuze tekens. Uiteindelijk onthulde Serafini dat er niets te ontcijferen valt, de taal en het alfabet zijn volledig fictief. Toch blijven liefhebbers ervan overtuigd dat er een diepere betekenis achter schuilt.
Vincent de Boer laat zich op een vergelijkbare manier inspireren door de onbegrensde mogelijkheid om te creëren. Hij beschouwt zijn kunst als een persoonlijke interpretatie van hoe de wereld eruit zou kunnen zien, waarbij zijn werken een eigen narratief en structuur volgen. Hoewel de tekst in de Codex en in zijn werk onleesbaar is, lijkt er in beide een onderliggende logica te schuilen die een gevoel van samenhang en verhaal oproept. Dit wordt duidelijk in de bovenstaande afbeeldingen, waarin zowel de Codex als Vincents kunst een gevoel van orde binnen het ogenschijnlijke mysterie presenteren.
Als eerbetoon aan dit iconische boek heeft De Boer een speciaal houten boekomhulsel ontworpen, genaamd Decodex, waarin de Codex Seraphinianus bewaard kan worden. Dit kunstobject maakt het boek niet alleen een integraal onderdeel van de expositie, maar creëert ook een visuele verbinding met het werk van de kunstenaars. De buitenkant van de Decodex is een samensmelting van De Boer en Van Noort, aangezien De Boer een kunstwerk van Van Noort (linksonder te zien) heeft nagemaakt.
Het onderscheid tussen kunstboek en kunstobject vervaagt, vooral wanneer de Codex Seraphinianus samenkomt met de Decodex. Hoewel de Codex zelf door zijn zeldzaamheid niet te koop is, zijn dit boek en alle andere werken te bewonderen in de expositie, die tot 15 maart te zien is.