De Kleurrijke, Kinderlijke en Absurde Wereld van Sietske Zandbergen

Het moment dat ik, Felicia Piga, het atelier van Sietske Zandbergen binnenstapte, voelde het alsof ik een tijdmachine betrad. Vol nieuwsgierigheid gleed mijn blik langs haar werken. Opeens bevond ik me ineens weer in mijn kindertijd, in een wereld die nog vol verwondering en sprookjes zat. Het voelde alsof mijn verbeelding, die in de loop der jaren wat vervaagd was, plotseling weer tot leven werd gebracht.

Zandbergen is een jonge en gedurfde kunstenaar, die recentelijk is afgestudeerd aan de HKU Fine Arts. Ze weet met haar sculpturen een unieke mix van speelsheid en maatschappijkritiek te creëren. Ze liet al een onuitwisbare indruk achter bij Exposure, waar galeriehouder Oscar Larik en ik haar werk ontdekten. Inmiddels pronkt een van haar iconische Jan Patat-sculpturen in de collectie van het LAM Museum, terwijl een andere te zien is in Galerie Lariks expositie Future Now. Haar sculpturen lijken bijna tot leven te komen in de expositieruimtes. Jan Patat stelt een frietzak voor met een realistisch menselijk gezicht, waar de frietjes op een speelse manier uitvallen. Terwijl de frietzak op zijn verloren frietjes zweeft, kijkt hij zwijgend en verlangend naar buiten toe.

Hoewel ik enerzijds vind dat het werk van Zandbergen moeilijk in een hokje te stoppen is, geeft het mij anderzijds ook het idee dat het een plek is waar pop-art de hand schudt met surrealistische kunst, maar dan met een scherp oog voor hedendaagse maatschappelijke thema’s.

Herkenbaarheid in het absurde 

Zandbergens werk bevat altijd een element van herkenbaarheid. Ze haalt haar inspiratie uit alledaagse beelden, zoals speelgoed, advertenties en internetcultuur. Op het eerste gezicht ervaar ik haar werken als speels, vrolijk en kleurrijk, maar bij nader inzien onthullen ze een grimmige ondertoon. Wat haar sculpturen integrerend maakt, is de manier waarop ze semi-realistische details in haar werk verweeft. Zo zijn de gezichten en lichamen van de sculpturen zorgvuldig uitgewerkt, wat contrasteert met de buitengewone onderwerpen.

De Jan Patat van de snackbars komt Zandbergen al tegen sinds ze zich kan herinneren, het is een beeld dat al heel lang in haar hoofd zit. Ik heb het idee dat deze figuren onlosmakelijk deel uitmaken van ons collectieve geheugen. We herkennen ze vaak, zonder dat we ons daar echt bewust van zijn. Na het zien van Zandbergens werk ga je deze patatmannen pas echt bewust tegenkomen op straat.

Haar speelse, kleurrijke fantasiewereld wordt verder gevoed door dingen waar ze als kind enthousiast over was: taart, speelgoed en ijs zijn terugkerende thema’s. Tegelijkertijd verweeft ze dierlijke elementen in haar sculpturen. Over deze keuze zegt Zandbergen: “Je hebt in sprookjes heel vaak dat dieren de hoofdrolspelers zijn, dus ik denk dat ik met mijn sculpturen soort van dezelfde karakters wil maken, waarin dieren de vertellers zijn.” Haar sculpturen presenteert ze op verrassende wijze, bijvoorbeeld op kleurrijke taarten van onder andere styrofoam, in plaats van de traditionele witte sokkels. Dit laat zien dat Zandbergen het lef heeft om buiten de gebaande paden te denken. Ondanks de zoete esthetiek hebben haar sculpturen vaak een absurde twist.

Afstotelijke details 

Het lichamelijke speelt een grote rol in Zandbergens werk. Ze gebruikt vaak elementen zoals ogen, vingers, haren en tanden. “Toen ik nog schilderde, was ik al erg bezig met het lichamelijke,” vertelt ze. “Ik denk dat dat komt doordat mijn ouders allebei arts zijn en we aan de eettafel vaak over dat soort dingen praatten.” Ook beschrijft ze hoe ze tijdens het bekijken van vakantiefoto’s op haar vaders telefoon stuitte op beelden van medische operaties. In haar sculpturen verwerkt ze deze fascinatie door lichaamsdelen, huidstructuren, poriën en aderen toe te voegen, vaak op ongewone plekken. Hierdoor krijgen haar werken een afstotelijk, maar ook intrigerend effect.

Een ander terugkerend thema is haar gebruik van oude mannen als sculpturale basis. In werken zoals konijn meneer combineert ze een gezicht van een oude man met konijnenoren en een lichaam met uitvergrote vingers als armen. Het resultaat is een komisch en tegelijkertijd griezelig beeld. Zandbergen kiest bewust voor oude mannen, omdat ze hen als kind eng vond. Ze was vroeger erg verlegen en durfde daarom niet tegen mannen te praten. Uiteindelijk vindt ze oude mannen natuurlijk niet daadwerkelijk eng, maar ze kunnen wel intimiderend overkomen en bovendien zitten ze vaak ook wel in de positie dat ze wat te zeggen hebben in onze maatschappij. Persoonlijk ervaar ik dat er door het kijken naar het werk van Zandbergen, zoals Baby Man, er ook een soort ongrijpbaar, verwarrend gevoel kan ontstaan door het hoge contrast tussen de kinderlijkheid van het lichaam gecombineerd met zo’n oude mannen gezicht.

Een kritische noot 

Zandbergen wil met haar werk de absurditeit van de producten die we consumeren laten zien en hoeveel we deze overal in ons dagelijks tegenkomen. Ze is vanzelfsprekend kritisch over de hoeveelheid en de manier waarop deze producten ons leven binnendringen, maar tegelijkertijd heeft ze ook een zekere waardering voor de humoristische esthetiek die dit soort producten ons brengen. Haar werk biedt ruimte voor reflectie, waarbij we zowel kunnen lachen om de items die we consumeren als kritisch kunnen kijken naar de manier waarop we met deze producten omgaan.

Een voorbeeld hiervan zijn de Jan Patat action figures die Zandbergen heeft gemaakt, waarin typische horecastraatbeelden de hoofdrollen spelen. Deze actiefiguren combineren speelgoed en Zandbergens iconische patatfiguur. De Action Figures zijn bedoeld om ons bewust te maken van hoe geweld wordt verheerlijkt in de wereld van speelgoed. “Het is best bizar dat we kinderen actiefiguren geven en zeggen: Dit is echt vet, dit is stoer,” zegt Zandbergen. Haar werk daagt ons uit om na te denken over de manier waarop we gewelddadige beelden in speelgoed en in de media normaliseren. Hoewel ze niet volledig tegen gewelddadige spellen of speelgoed is, bevraagt ze wel het idee dat we dergelijke beelden aan kinderen aanprijzen. Ze wijst bijvoorbeeld ook op de vele advertenties die nu jongeren aansporen om zich bij defensie aan te melden, vaak gepresenteerd als een stoere keuze, terwijl oorlog natuurlijk een verschrikking is. Met de actiefiguren nodigt Zandbergen ons uit om na te denken over de commerciële belangen en de invloed die dit onbedoeld kan hebben op kinderen.